ਪਹਿਲਾ ਹਵਾਲਾ ਮਿਸਟਰ ਡਨਕਨ ਨਲੀਜ਼ ਕ੍ਰਿਤ ‘The Gospel of the Guru Granth Sahib” ਵਿਚੋਂ ਹੈ। ਆਪ ਜੀ Comparative Religion ਦੇ ਵਡੇ Scholar (ਪੰਡਤ ਹਨ, ਅਰ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕਈ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਧਰਮ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪੁਰ”The World Gospel Series” ਲੜੀ ਵਿਚ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ। ਆਪ ਲਿਖਦੇ ਹਨ:
“Sikhism is no disguised Hindu sect, but an independent revelation of the one Truth of all Sects; it is no variant of Muslim teachings, save in that it too proclaims the love of god and the need for men to hold Him always in their heart. It too is a distinct religion like the other great religions of the World.” (P.216)
ਅਰਥਾਤ- ਸਿਖ ਧਰਮ, ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦਾ ਭੇਸ ਵਟਾਵਾਂ ਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਦਾ ਇਲਹਾਮ ਸਿੱਧਾ ਸੁਤੰਤੂ ਉਸ ਸੱਤਯ ਸਰੂਪ ਤੋਂ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਹੋਰਨਾਂ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਨਾ ਹੀ ਇਹ ਮੁਸਲਮਾਨੀ ਦੀਨ ਦਾ ਕੋਈ ਵਟਾਉ ਸਟਾਉ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਸਿਖ ਧਰਮ ਬੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ ਅਰ ਉਸ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿੜ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ (ਸਿਖ ਧਰਮ | ਬੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਹੋਰ ਮੁੱਖ ਧਰਮਾਂ ਵਾਕੁਰ ਇਕ ਅੱਡਰਾ ਧਰਮ ਹੈ।
“So pure and spiritual a Religion as theirs has already a great place among the religions of the world.” (P-X)
ਅਰਥਾਤ- ਪਵਿਤਾ ਅਰ ਰੂਹਾਨੀ ਅੱਜ ਦੇ ਨੁਕਤੇ ਤੋਂ ਇਸ (ਸਿਖ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਧਰਮਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਮਹਾਨ ਉੱਚਾ ਦਰਜਾ ਹੈ।
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਕਾਵਯ ਬਾਬਤ ਲਿਖਦੇ ਹਨ:
“Apart from its great religious importance, certainly one of | the world’s masterpieces of Poetry.” (P.xv)
ਅਰਥਾਤ- ਧਾਰਮਕ ਪਹਿਲੂ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਤੋਂ ਛੁੱਟ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਮਹਾਂ ਕਾਵਯ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੁ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਚੋਟੀ ਦਾ ਹੈ।
ਫਿਰ ਆਪ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਬਾਬਤ ਲਿਖਦੇ ਹਨ:
“It seems certain that those views welled up from the deeps of inspiration in his own heart and owed little or nothing to what he received from others, either through books or through their words.” (P.xxxvii)
ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ: ਇਹ ਗੱਲ ਯਕੀਨੀ ਮਾਲੂਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਦੀ ਬਾਣੀ ਧੁਰ ਅੰਦਰੋਂ ਅਨੁਭਵ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਦੀ ਸੀ ਅਰ ਇਸ ਦਾ ਪੜੇ ਸੁਣੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸੰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ।
ਫਿਰ ਆਪ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਬਾਬਤ ਲਿਖਦੇ ਹਨ:
“Among the world’s Scriptures few, if any, attain so high a literary level or so constant a height of inspiration.” (P.xii)
| ਅਰਥਾਤ- ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਧਰਮ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਿਸੇ ਦੀ | ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਤੁੱਲ ਸਾਹਿਤਕ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਅਥਵਾ ਲਗਾਤਾਰ
ਅਨੁਭਵੀ ਗਯਾਨ ਦੀ ਉੱਚਤਾ ਹੋਵੇ।
